تا قبل از قرن 16 و 17 چيزي به نام رهبر اركستر نبود بلكه معمولا يكي از نوازنده ها كه اونم اغلب يه ويولونيست بود، به كمك آرشه خودش به گروه علامت ميداد كه كي اجراي آهنگ رو شروع كنن تا هماهنگي بين اعضا در حين اجرا برقرار بشه. البته قبل از اون هم خواننده ها موقع اجراي آهنگاي كرال با تكون دادن بدنشون ريتم آهنگ رو منتقل ميكردن.
اولين بار كه تو تاريخ به استفاده از يه چوب براي ريتم گرفتن توي اركستر اشاره شده مربوط به سال 1594 هست كه مايستر اركستر از يه چوب خيلي بلند واسه علامت دادن به خواننده ها استفاده ميكرده كه كجا آواز بخونن. مايستر كه به انگليسي ميشه كنسرت مستر همون نوازنده ويولني هست كه گفتم قديما كار رهبر رو هم انجام ميداده و نسبت به بقيه حالت ارشديت داره.
اين روزها كه هر اركستر يه رهبر داره باز هم يه نفر كه معمولا جزو ويولن اول ها (يعني نوازنده هاي ويولن دسته اول) هست رو رهبر به عنوان مايستر تعيين ميكنه كه تقريبا ميشه گفت معادل كاپيتان تيم فوتبال هست. اگه مطالب قبلي من رو خونده باشين گفته بودم كه رهبر اركستر هم معادل مربي تيم فوتباله. كار اصلي كنسرت مستر يا همون مايستر، كوك كردن سازها قبل از اجراست و البته معمولا جداي بقيه اعضا وارد صحنه ميشه و موقع اجرا جلوتراز همه و تو چشم تر از بقيه هست و اگه يه اجراي ,ویلون تكي داشته باشن هم معمولا مايستر اونو ميرنه.
همونطور كه كاپيتان تيم ملي شدن فقط به تكنيك فرد بستگي نداره و پارتي و فشارهاي پشت پرده هم توش هست اينجا هم همينطوره و كسي كه مايستر ميشه لزوما بهترين نوازنده گروه نيست بلكه تو انتخابش از طرف رهبر اركستر كلي مسائل ديگه دخيل هستن. مثلا اوليش اينه كه پول اجرا رو كي داره ميده. تو خيلي ازاجراهاي اركسترهاي معروف مثل برلين ميبينين كه مثلا رهبر اركستر كارايانه و يه نوازنده ويولن ژاپني هم اون جلو نشسته كه معلوم نيست از كجا پيداش شده. دليلش اغلب اينه كه مثلا اينا واسه اجرا يه قرارداد با مثلا كمپاني سوني ميبندن و كلي پول بابتش ميگيرن و سوني هم تو قرارداد مينويسه كه الا و بلا بايد يه ژاپني رو بذاري بشه مايستر! حالا شما اگه جاي كارايان بودن قرارداد رو امضا نميكردين؟!
بگذريم. داشتم ميگفتم باتون قديمي چوب خيلي بلندي بوده كه باهاش علامت ميدادن. يه كار ديگه كه با اين چوب ميكردن اين بود كه با كوبوندنش به زمين، ضرب ميگرفتن تا نوازنده ها ريتم رو به طور هماهنگ دنبال كنن. منتها يه بار اين كار يه مشكلي ايجاد كرد كه ديگه بقيه از تكرارش پشيمون شدن و اونم اين بود كه يه آقايي به نام ژان باتيست لالي در سال 1687 ميلادي داشته همين كار رو انجام ميداده كه به طور اتفاقي چوب رو محكم ميكوبه روي انگشت شست پاي خودش و زخمي ميشه و چند روز بعد زخمش آبسه ميكنه و خلاصه اينكه آخرش قانقاريا ميگيره و ميميره!
رهبراي بعدي كه از اين قضيه درس گرفته بودن باتون رو رو به هوا تكون ميدادن، ولي اونم بعضي وقتا مشكل ساز ميشد منجمله اينكه يه بار به يه چلچراغ گنده خورد و باعث ريختن خورده شيشه و زخم و زيلي شدن نوازنده ها شد! خيلي وقتا هم كه نوازنده ها كارشون رو درست انجام نميدادن اين چوب وسيله خوبي براي تنبيه كردنشون بود! به همين دليل مخالفتهاي زيادي با استفاده از باتون ميشد كه سرانجام باعث كوتاهتر شدن اندازه اون شد!
فليكس مندلسون آهنگساز معروف به عنوان اولين كسي شناخته ميشه كه از باتون به سبك امروزي در سال 1832 استفاده كرد.
باتون امروزي از يه ميله به طول 30 تا 45 سانت و يه دسته ساخته ميشه كه بعضياش جعبه مخصوص و كاور هم دارن. اينا هر كدوم از جنسهاي مختلف ساخته ميشن. مدلهاي چوبي از چوبهايي مثل افرا و بلوط و گردو و غيره درست ميشن. نمونه هاي جديد و البته ارزون، ميله فايبرگلاس و دسته چوب پنبه اي دارن كه البته خيلي هم سبك هستن و حدود 20 هزار تومن هستن. در نمونه هاي گرونقيمت، جنس ميله از چوب آبنوس هست و جنس دسته از عاج فيله (شنيدم يه نمونه شو اولدعلي داره. واگنر داده بهش)! قيمتشو از خود اولدعلي بايد پرسيد. بعضي باتونها فقط بخاطر اين قيمت دارن كه يه زماني دست يه رهبر اركستر معروف بودن. باتون كارايان الان تو موزه است و بايد گرون باشه.
دسته باتون به اشكال مختلف هست كه بسته به قطر و طولش با نامهايي مثل قطره اشك و گلابي و حباب لامپ و غيره شناخته ميشه و با توجه به جنسش رنگهاي مختلف داره. نوع دسته و طولش رو بايد بر اساس قد و وزن خودتون و بزرگي و كوچيكي دستتون طوري انتخاب كنين كه به فيزيك بدنتون بخوره.
توازن باتون هم خيلي مهمه. يعني بهتره كه وزن دسته و ميله تقريبا يكي باشه به طوريكه اگه انگشتتونو تو محل برخورد اين دو بذارين باتون تعادل داشته باشه و نيفته. اين باعث ميشه باتون به صورت امتداد دست رهبر عمل كنه و نه به عنوان يه وسيله اضافي. باتونهايي كه فقط براي هديه دادن ساخته ميشن معمولا وزن زيادي دارن و فقط بدرد گذاشتن تو دكور ميخورن. معمولا هم هديه دهنده يه چيزي با ماژيك رو ميله مينويسه (البته با ماژيكي كه هيچوقت پاك نشه). تو مدلهاي سفارشي اسم سفارش دهنده يا شركت روي ميله درج ميشه.
طرز گرفتن باتون توي دست تقريبا شبيه گرفتن پشه كش ميمونه! البته بعضيا رو هم ممكنه ديده باشين كه با نوك شست و دو انگشت بغل باتون رو ميگيرن ولي اونا ديگه خيلي حرفه اي هستن. شما از اين كارا نكنين كه باتون وسط اجرا از دستتون ميفته و آبروتون ميره. همونطور كه قبلا هم گفتم باتون بايد جوري باشه كه انگار امتداد دست شماست و نه يه چماق!
اگه راست دست هستيد بايد باتون رو با دست راست بگيرين. بازوهاتونو بيارين بالا طوريكه با بدنتون زاويه 45 درجه بسازن. مچ دستتون بايد انعطاف پذير باشه. شونه هاتون اصلا نبايد حركت كنه. صاف وايسين و قوز نكنين. پاهاتونو يه كم باز كنين و در حين اجرا حركات اضافي نكنين كه ممكنه نوازنده ها رو به اشتباه بندازه. براي تمرين بد نيست اجراهاي رهبراي بزرگ رو نگاه كنين بعدش برين جلوي آينه يا جلوي دوربين ويديو وايسين و همون حركات رو تكرار كنين و بعد فيلم خودتونو نگاه كنين. براي صاف وايسادن هم پشتتونو به ديوار بچسبونين طوري كه همه جاتون با ديوار تماس داشته باشه.
ضمنا حركات دست چپ و راست يه رهبر با هم فرق ميكنه و لذا بايد تمرين كنين كه دو حركت مختلف رو در آن واحد انجام بدين. مثلا در حين تكون دادن باتون، با اون دستتون دماغ و گوشتونو لمس كنين.
اون حركاتي كه بايد بر اساس ضرباهنگ و ريتم آهنگ با باتون انجام داد رو ديگه من نميگم چون يه داستان ديگه اس
حالا اگر رهبر ارکستر نباشه چی میشه ؟
مثل اين ميمونه كه بگيم اگه مربي فوتبال موقع مسابقه حضور نداشته باشه چي ميشه؟ ممكنه هيچي نشه. ممكن هم هست تيم ببازه! در حقيقت كار اصلي مربي و رهبر اركستر مال قبل از بازي و اجراي اصلي هست كه بايد كلي با بازيكنا و نوازنده ها تمرين كنن. همونطور كه گفتم اون قديما كه اركسترا كوچيكتر بود اصلا نيازي به رهبر نبود و همه نوازنده ها طبق نت و با تمرين قبلي با هم هماهنگ بودن و فقط يه نفر علامت ميداد كه كي اجرا رو همزمان شروع كنن. منتها بعدا كه اركسترها بزرگتر شدن ديگه هماهنگي بين اون همه آدم يه مقدار مشكل بود و لازم شد يه نفر اون جلو وايسه كه همه حواسشون به كار باشه و اون يه نفر بهشون يادآوري كنه كه الان نوبت كيه و چطور بايد بزنه.
. البته اگه نوازنده ها حرفه اي باشن معمولا خودشون هم ميتونن با هم هماهنگ بشن. من يادمه يه كنسرت چكناواريان رفته بوديم نميدونم چي شد وسط كنسرت خود چكناواريان يه دختربچه 5-6 ساله رو از بين تماشاچيا صدا كرد و باتون رو داد دستش و اون الف بچه هم الكي باتونو تكون ميداد و اركستر هم سمفوني نميدونم چند بتهوون رو داشت بدون مشكل ميزد!
اولين بار كه تو تاريخ به استفاده از يه چوب براي ريتم گرفتن توي اركستر اشاره شده مربوط به سال 1594 هست كه مايستر اركستر از يه چوب خيلي بلند واسه علامت دادن به خواننده ها استفاده ميكرده كه كجا آواز بخونن. مايستر كه به انگليسي ميشه كنسرت مستر همون نوازنده ويولني هست كه گفتم قديما كار رهبر رو هم انجام ميداده و نسبت به بقيه حالت ارشديت داره.
اين روزها كه هر اركستر يه رهبر داره باز هم يه نفر كه معمولا جزو ويولن اول ها (يعني نوازنده هاي ويولن دسته اول) هست رو رهبر به عنوان مايستر تعيين ميكنه كه تقريبا ميشه گفت معادل كاپيتان تيم فوتبال هست. اگه مطالب قبلي من رو خونده باشين گفته بودم كه رهبر اركستر هم معادل مربي تيم فوتباله. كار اصلي كنسرت مستر يا همون مايستر، كوك كردن سازها قبل از اجراست و البته معمولا جداي بقيه اعضا وارد صحنه ميشه و موقع اجرا جلوتراز همه و تو چشم تر از بقيه هست و اگه يه اجراي ,ویلون تكي داشته باشن هم معمولا مايستر اونو ميرنه.
همونطور كه كاپيتان تيم ملي شدن فقط به تكنيك فرد بستگي نداره و پارتي و فشارهاي پشت پرده هم توش هست اينجا هم همينطوره و كسي كه مايستر ميشه لزوما بهترين نوازنده گروه نيست بلكه تو انتخابش از طرف رهبر اركستر كلي مسائل ديگه دخيل هستن. مثلا اوليش اينه كه پول اجرا رو كي داره ميده. تو خيلي ازاجراهاي اركسترهاي معروف مثل برلين ميبينين كه مثلا رهبر اركستر كارايانه و يه نوازنده ويولن ژاپني هم اون جلو نشسته كه معلوم نيست از كجا پيداش شده. دليلش اغلب اينه كه مثلا اينا واسه اجرا يه قرارداد با مثلا كمپاني سوني ميبندن و كلي پول بابتش ميگيرن و سوني هم تو قرارداد مينويسه كه الا و بلا بايد يه ژاپني رو بذاري بشه مايستر! حالا شما اگه جاي كارايان بودن قرارداد رو امضا نميكردين؟!
بگذريم. داشتم ميگفتم باتون قديمي چوب خيلي بلندي بوده كه باهاش علامت ميدادن. يه كار ديگه كه با اين چوب ميكردن اين بود كه با كوبوندنش به زمين، ضرب ميگرفتن تا نوازنده ها ريتم رو به طور هماهنگ دنبال كنن. منتها يه بار اين كار يه مشكلي ايجاد كرد كه ديگه بقيه از تكرارش پشيمون شدن و اونم اين بود كه يه آقايي به نام ژان باتيست لالي در سال 1687 ميلادي داشته همين كار رو انجام ميداده كه به طور اتفاقي چوب رو محكم ميكوبه روي انگشت شست پاي خودش و زخمي ميشه و چند روز بعد زخمش آبسه ميكنه و خلاصه اينكه آخرش قانقاريا ميگيره و ميميره!
رهبراي بعدي كه از اين قضيه درس گرفته بودن باتون رو رو به هوا تكون ميدادن، ولي اونم بعضي وقتا مشكل ساز ميشد منجمله اينكه يه بار به يه چلچراغ گنده خورد و باعث ريختن خورده شيشه و زخم و زيلي شدن نوازنده ها شد! خيلي وقتا هم كه نوازنده ها كارشون رو درست انجام نميدادن اين چوب وسيله خوبي براي تنبيه كردنشون بود! به همين دليل مخالفتهاي زيادي با استفاده از باتون ميشد كه سرانجام باعث كوتاهتر شدن اندازه اون شد!
فليكس مندلسون آهنگساز معروف به عنوان اولين كسي شناخته ميشه كه از باتون به سبك امروزي در سال 1832 استفاده كرد.
باتون امروزي از يه ميله به طول 30 تا 45 سانت و يه دسته ساخته ميشه كه بعضياش جعبه مخصوص و كاور هم دارن. اينا هر كدوم از جنسهاي مختلف ساخته ميشن. مدلهاي چوبي از چوبهايي مثل افرا و بلوط و گردو و غيره درست ميشن. نمونه هاي جديد و البته ارزون، ميله فايبرگلاس و دسته چوب پنبه اي دارن كه البته خيلي هم سبك هستن و حدود 20 هزار تومن هستن. در نمونه هاي گرونقيمت، جنس ميله از چوب آبنوس هست و جنس دسته از عاج فيله (شنيدم يه نمونه شو اولدعلي داره. واگنر داده بهش)! قيمتشو از خود اولدعلي بايد پرسيد. بعضي باتونها فقط بخاطر اين قيمت دارن كه يه زماني دست يه رهبر اركستر معروف بودن. باتون كارايان الان تو موزه است و بايد گرون باشه.
دسته باتون به اشكال مختلف هست كه بسته به قطر و طولش با نامهايي مثل قطره اشك و گلابي و حباب لامپ و غيره شناخته ميشه و با توجه به جنسش رنگهاي مختلف داره. نوع دسته و طولش رو بايد بر اساس قد و وزن خودتون و بزرگي و كوچيكي دستتون طوري انتخاب كنين كه به فيزيك بدنتون بخوره.
توازن باتون هم خيلي مهمه. يعني بهتره كه وزن دسته و ميله تقريبا يكي باشه به طوريكه اگه انگشتتونو تو محل برخورد اين دو بذارين باتون تعادل داشته باشه و نيفته. اين باعث ميشه باتون به صورت امتداد دست رهبر عمل كنه و نه به عنوان يه وسيله اضافي. باتونهايي كه فقط براي هديه دادن ساخته ميشن معمولا وزن زيادي دارن و فقط بدرد گذاشتن تو دكور ميخورن. معمولا هم هديه دهنده يه چيزي با ماژيك رو ميله مينويسه (البته با ماژيكي كه هيچوقت پاك نشه). تو مدلهاي سفارشي اسم سفارش دهنده يا شركت روي ميله درج ميشه.
طرز گرفتن باتون توي دست تقريبا شبيه گرفتن پشه كش ميمونه! البته بعضيا رو هم ممكنه ديده باشين كه با نوك شست و دو انگشت بغل باتون رو ميگيرن ولي اونا ديگه خيلي حرفه اي هستن. شما از اين كارا نكنين كه باتون وسط اجرا از دستتون ميفته و آبروتون ميره. همونطور كه قبلا هم گفتم باتون بايد جوري باشه كه انگار امتداد دست شماست و نه يه چماق!
اگه راست دست هستيد بايد باتون رو با دست راست بگيرين. بازوهاتونو بيارين بالا طوريكه با بدنتون زاويه 45 درجه بسازن. مچ دستتون بايد انعطاف پذير باشه. شونه هاتون اصلا نبايد حركت كنه. صاف وايسين و قوز نكنين. پاهاتونو يه كم باز كنين و در حين اجرا حركات اضافي نكنين كه ممكنه نوازنده ها رو به اشتباه بندازه. براي تمرين بد نيست اجراهاي رهبراي بزرگ رو نگاه كنين بعدش برين جلوي آينه يا جلوي دوربين ويديو وايسين و همون حركات رو تكرار كنين و بعد فيلم خودتونو نگاه كنين. براي صاف وايسادن هم پشتتونو به ديوار بچسبونين طوري كه همه جاتون با ديوار تماس داشته باشه.
ضمنا حركات دست چپ و راست يه رهبر با هم فرق ميكنه و لذا بايد تمرين كنين كه دو حركت مختلف رو در آن واحد انجام بدين. مثلا در حين تكون دادن باتون، با اون دستتون دماغ و گوشتونو لمس كنين.
اون حركاتي كه بايد بر اساس ضرباهنگ و ريتم آهنگ با باتون انجام داد رو ديگه من نميگم چون يه داستان ديگه اس
حالا اگر رهبر ارکستر نباشه چی میشه ؟
مثل اين ميمونه كه بگيم اگه مربي فوتبال موقع مسابقه حضور نداشته باشه چي ميشه؟ ممكنه هيچي نشه. ممكن هم هست تيم ببازه! در حقيقت كار اصلي مربي و رهبر اركستر مال قبل از بازي و اجراي اصلي هست كه بايد كلي با بازيكنا و نوازنده ها تمرين كنن. همونطور كه گفتم اون قديما كه اركسترا كوچيكتر بود اصلا نيازي به رهبر نبود و همه نوازنده ها طبق نت و با تمرين قبلي با هم هماهنگ بودن و فقط يه نفر علامت ميداد كه كي اجرا رو همزمان شروع كنن. منتها بعدا كه اركسترها بزرگتر شدن ديگه هماهنگي بين اون همه آدم يه مقدار مشكل بود و لازم شد يه نفر اون جلو وايسه كه همه حواسشون به كار باشه و اون يه نفر بهشون يادآوري كنه كه الان نوبت كيه و چطور بايد بزنه.
. البته اگه نوازنده ها حرفه اي باشن معمولا خودشون هم ميتونن با هم هماهنگ بشن. من يادمه يه كنسرت چكناواريان رفته بوديم نميدونم چي شد وسط كنسرت خود چكناواريان يه دختربچه 5-6 ساله رو از بين تماشاچيا صدا كرد و باتون رو داد دستش و اون الف بچه هم الكي باتونو تكون ميداد و اركستر هم سمفوني نميدونم چند بتهوون رو داشت بدون مشكل ميزد!
0 نظر:
ارسال یک نظر